تحلیل های سیاسی و اجتماعی
فرجام برجام ، واقعیت هایی که باید به تدریج تحلیل وتبیین گردد.
قبل ازپرداختن به تحلیل فرجام برجام درایران، لازم می بینم به عنوان مقدمه ای برتحلیل موضوع نکاتی کلیدی را درفهم وتحلیل موضوعاتی ازقبیل برجام که ملی وفراملی است بیان نمایم:
1- درتصمیمات ملی که کنش های فراملی را دربردارد، بویژه درنظام بین الملل کنونی که بازیگران آن شرکایی بامنافع همسو می باشندو به دیگرانی که نمی خواهند شریک آنان باشند، نگاه باتردید وغیر قابل اعتماد دارند، نمی توان به عنوان سرمایه گذاری دوراندیشانه تکیه نمود، چرا که متغیرهای تصمیم گیری وتصمیم سازی صرفا دراختیارات ملی نمی باشدو عوامل فراملی هرلحظه می توانند قواعد بازی را که خود انتخاب نموده اند برهم زنند.
2-درچنین تصمیمات ملی، هرگز نباید مبالغه نموده وآنهارا به عنوان یک موفقیت وپیروزی قطعی درداخل ودرسطح ملی مطرح نموده وآنهارا سکوی حرکت به سمت توسعه وپیشرفت هایی دانست که می دانیم بازیگران قطعی آنها درسطح ملی نیستند.
3- درجامعه ای که موفقیت های کوتاه گروهی وحزبی فراتر ازمنافع ملی باشد، چنین تصمیماتی حتی درداخل هم قابلیت اعتماد وسرمایه گذاری ندارند، چرا که جریان وگروه های مخالف سیاسی تصمیم گیرندگان، ازهیچ اقدامی درجهت خنثی سازی این تصمیمات دریغ نخواهند کرد.
4- بانگرش به عدم اعتماد مطلق بر بازیگران فراملی، درچنین تصمیماتی، نمی توان ساده انگاری نموده وضمانت های قطعی ازطرف مقابل نگرفت، آنگونه که دربرجام شاهد آن بودیم، چرا که ما ضمن پذیرش محدودیت های هسته ای واجرای بلا فاصله آن پس ازبرجام، منتظر اجرای تعهدات طرف مقابل بودیم که ازهمان ساعات پس ازامضای برجام خلف وعده نمودند وهیچ تحریمی را برنداشتند.
5- هرگاه درشرایط جنگ نرکیبی با بازیگران بین المللی قرار گرفتیم، این ساده انگاری است که تیغ برنده شکست درتصمیمات را که ناشی ازدشمنی بازیگران باملت ماهستند، متوجه یک دولت (قوه مجریه) نمود، چرا که همین تصمیمات را به صورت ملی وبا موافقت ارکان تصمیم گیرنده کشور گرفته ایم، هرچند نمی توان ازتخلفاتی که درتصمیم سازی ها وتصمیم گیری ها گرفته شده است چشم پوشی نمود.
اکنون با توجه به نکات کلیدی مورد نظر که به عنوان مقدمه بیان شد، به تحلیل برجام بی فرجام می پردازیم
- 1-برجام برنامه ای برای حل مشکلات تحریم های هسته ای بود (ونه سایرتحریم های آمریکا واروپا) که ازدهه 80 آغازشد واوج این تحریم ها دردولت های هشتم ونهم بود، بویژه قطعنامه های مرتبط به فصل هفتم منشور ملل متحد که فعالیت های هسته ای را هدف قرار داده بودند وشش قطعنامه بود. این قطعنامه ها همه اعضای سازمان ملل را ملزم به رعایت آن می نمود.
- 2- مشکلات فزاینده تحریم وکاهش ارزش پول ملی باعث شد اقداماتی درجهت رفع تحریم ها صورت گیرد. جمهوری اسلامی ازاولین دوره تعاملات بااروپا برای کاهش تحریم ها بااین واقعیت روبروشد که اروپایی ها بدون تصمیمات سران کاخ سفید درآمریکا قادر به هیچگونه تصمیم گیری نیستند واین موضوع را پس ازیک دهه گفتگوهای کم ثمر یعنی دردوره دولت های نهم ودهم بااروپایی ها به دست آورد، به شکلی که درمناظرات تلویزیونی کاندیداهای ریاست جمهوری در سال 92، اکثرکاندیداها اعم ازاصول گرا واصلاح طلب واعتدالی این گفتگوهای قریب به ده سال را زیر سؤال بردند. مجموع این تجربیات باعث شد که جمهوری اسلامی باتصمیمات جدید به حضور امریکا درفرایند رفع تحریم ها بویژه تحریم های بندهفتم شورای امنیت رضایت دهد وبدین صورت گفتگوهای 5 +1، یعنی ایران، فرانسه، انگلیس، آلمان وآمریکا با حضور وزرای خارجه این پنج کشور صورت گرفت. این گفتگوها به مدت دوسال بطول انجامید ونهایتا نسخه نهایی این جلسات تحت عتوان برجام درلوزان سوئیس به امضای وزاری خارجه 5+1 رسید.
- 3- یکی ازاختلافاتی که بین تصمیم گیرندگان داخلی درباره برجام وآمریکا وجودداشت، روی دومطلب اصلی بود: مطلب نخست به موضوع لغو تحریم ها ویاتعلیق تحریم ها برمی گشت. مسئولین جمهوری اسلامی تأکید بر لغو تحریم ها داشتند، اما آمریکایی ها ابتدا تعلیق تحریم ها را قیول داشتند وبنابود درادامه رفع تحریم ها رااعلام نمایند( این همان نکته مهمی بود که دولت وبویژه وزارت خارجه ایران برای تسریع درتوافق متأسفانه برآن پافشاری نکردند) دوم: تأکید ایران برلغو همه تحریم ها ی آمریکا و اروپا علیه ایران بود، که طرف های مقابل مدعی بودند که چون موضوع توافق هسته ای است، بنابراین فقط تحریم ها ی مرتبط به هسته ای نعلیق می گردد.
- 3- یکی ازموفقیت های مهم برجام لغو تحریم های فصل هفتم منشور سازمان ملل بود که هرچند طرف های مقابل با گنجاندن اسنب بک بازگشت تحریم ها را حتی بادرخواست یکی ازکشورهای عضو شورای امنیت امکان پذیر می نمود وعدم دقت تیم مذاکره کننده به این موضوع بود که برجام را باتوجه به بی اعتمادی به کشورهای اروپایی وآمریکا، ازهمان اول سایه بازگشت تحریم ها برسر برجام سنگینی می کرد.
- 4- یکی ازمهم ترین مشکلات برجام تعهدات نقد درمقابل قول های نسیه بود واین مو.ضوع تنها به خاطر عجله دولت وقت برای تصویب برجام بود، چرا که ازفردای برجام ایران به همه تعهداتش عمل نمود درحالی که طرف های مقابل اقداماتشان به کندی صورت می گرفت و جای بسی تعجب است که باوجود اعلام عدم اطمینان به طرف های غربی دولت وقت ایران، همه تعهداتش را درهمان سال اول انجام داد.
- 5- شکی نیست برجام مخالفانی دردوسوی مذاکرات داشت. تصورکنید وقتی مصاحبه گر از اوبا ما رئیس جمهور وقت آمریکا که برجام همزمان بااو منعقد می شود ، سؤال می کند شما نظرتان درباره فعالیت های هسته ای ایران چیست واو بلافاصله پاسخ می دهد اگر می توانسم تمام پیش ومهره های هسته ای ایران را نابودکنم این کاررا انجام می دادم، عمق کینه توزی آمریکا نسبت به پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مشخص می شود وروشن است ، زمانی که ازسرناچاری تن به قرار برجام می دهند، به دنبال این هستند که ازهرفرصتی برای بازگرداندن تحریم ها استفاده نمایند. ودیدیم که نقض برجام ازهمان دوره دموکرات ها واوبا آغاز گردید.
- 6- ازسوی دیگر برجام مخالفینی درداخل ایران نیز داشت که دراین جا درپی بازنمودن ریشه های این مخالفت ها نیسنیم، اما این مخالفت ها را می توان درسخنرانی ها ونوشتن مقالات ونوشته ها درروزنامه ها ی همان سالها مشاهده نمود ودیدیم که همان طیف های مخالف تاچه میزان از بازگشت کشورهای اروپایی وآمریکا به تحریم های شورای امنیت درایران خوشحالی نمودند. این طیف ها ازهمان روزهای اول علی رغم حمایت همه جانبه مقام معظم رهبری ازتیم مذاکره کننده، به شدت با این تیم ووزارت خارجه ودولت وقت مخالفت می کردند، تاجایی که درمجلس تهدید به دفن وزیرخارجه باسیمان در آب سنگین اراک نمودند. امروزه برکسی پوشیده نیست که وقتی این اختلافات را رسانه های غربی درداخل ایران می دیدند ومی شنیدند، بویژه باروی کار آمدن ترامپ که اوعلاوه برهمه کینه های تاریخی رؤسا ی جمهور آمریکا از جمهوری اسلامی ؛ مهم ترین کینه اش ازقدرت علمی جمهوری اسلامی بود، زودتر دست بکارشوند و توافق برجام را پاره نمایند. به نظر می رسد تقلیل منافع ملی درجمهوری اسلامی به اختلافات جریانی وحزبی که همچنان باقیست یکی ازدلایل نافرجامی برجام می باشد.
- 7- آخرین مورد درباره نافرجامی برجام را باید دررفتار تبلیغاتی رئیس جمهور وقت جمهوری اسلامی ایران آقای روحانی وتیم تبلیغاتی ایشان دانست. واقع این است که یکی ازعوامل مهم نافرجامی برجام رفتار حزبی وجریانی دکتر روحانی وتیم تبلیغاتی وی بود. آقای روحانی سبد موفقیت هایش راازبرجام پرنمود وجایی برای فعالیت های دیگر نگذاشت. اومنتقدین برجام را به بی سوادی متهم کرد وباتکیه برعباراتی همچون همه تحریم ها ازفردای تصویب برجام لغو می شود که واقعیت نداشت، مخالفین برجام رادرداخل بیشترتحریک نمود تا به مخالفت وایستادگی درمقابل برجام قرار گیرند ومن تحلیگر درهمان زمان باخود گفتم این حرکات تبلیغانی روحانی علی رغم اطلاع ازساختارهای جمهوری اسلامی نشاندهند پایان خط وفعالیت های اوخواهد بود، ومی خواهم تأکید نمایم شخص آقای روحانی ووزیرخارجه ایشان ازمهم ترین عوامل شکست داخلی برجام بودند.